قیمتگذاری داروها
روشهای رایج و مدل‌های مبتنی بر ریسک
کیمیا نیک صالحی، پژوهشگر بازار و اقتصاد دارو، پاسارفارما
قیمتگذاری داروها به یکی از مسائل مهم شرکت‌های سازنده و پخش تبدیل شده‌است و به نظر می‌رسد صنعت داروسازی از هر طرف مورد حمله قرار گرفته‌است. در حال حاضر تعیین قیمت مناسب و سودآور برای هر دارویی به یکی از معضلات اصلی شرکت‌های مربوطه تبدیل شده‌است. اما استراتژی‌های قیمتگذاری به چه شکل توسعه می‌یابند؟ قیمتگذاری مبتنی بر ارزش چیست؟ شش مدل اصلی قیمتگذاری بر اساس ریسک دنیا کدامند و این قیمتگذاری در ایران به چه شکل انجام می‌شود؟
اگرچه جزئیات قیمتگذاری داروها میتوانند پیچیده به نظر برسند، اما اصول اولیه قیمتگذاری یک محصول دارویی شبیه به محصولات و خدمات دیگر است. به طور کلی قیمت محصول از دو نظر بررسی می‌شود: دیدگاه بازار و دیدگاه شرکت.دیدگاه شرکت اساسا به ارزیابی داخلی شرکت از نظر هزینه‌ها و الزامات تولید و آستانه بازگشت سرمایه می‌پردازد. برخلاف گذشته که در سطح جهان به دیدگاه شرکت بهای بیشتری داده می‌شد، امروزه دیدگاه بازار و مشتری از ارزش بیشتری برخوردار است که به طور کلی شامل ارزیابی ارزش محصول از دید مشتریان یا به بیانی دیگر، “دیدگاه مبتنی بر ارزش” است. دیدگاه مبتنی بر ارزش به منظور سه هدف مورد استفاده قرار می‌گیرد: محدود کردن هزینه‌های داروهای بدون سود ثابت شده برای بیمار، ترویج تحقیقات در زمینه‌هایی که سرمایه‌گذاری کتری را جذب میکند و ارتقای برابری سلامت.
شکل زیر میزان استفاده از روشهای قیمتگذاری مبتنی بر ارزش در جهان را نشان می‌دهد.
به طور کلی سه مدل قیمتگذاری پایه وجود دارند که برای بیشتر داروها استفاده می‌شوند:
قیمتگذاری بر اساس مرجع یا reference-based :
قیمتگذاری این داروها در ایران بر مبنای قیمت پیشنهادی از سوی صاحب پروانه دارو و مقایسه آن با قیمت داروها در کشورهای مرجع ایران شامل استرالیا، یونان، اسپانیا، پرتغال، ترکیه و کشورهای سازنده انجام می‌شود. سازمان بهداشت جهانی برای استفاده از این روش پایش مداوم تأثیر این قیمت بر جامعه و دسترسی بیماران با دارو با این قیمت را پیشنهاد میکند.
قیمتگذاری تفاضلی یا differential:
در این سیستم قیمتگذاری برای هر محصول دو قیمت فرض می‌شود که قیمت دوم در شرایط خاص (به عنوان مناطق متفاوت مثل خاورمیانه) در نظر گرفته خواهد شد. به عبارت دیگر شرکت تولید‌کننده چند قیمت برای یک محصول دارویی واحد ارائه میکند که با توجه به وضعیت مالی و دسترسی بیماران به دارو در کشور مقصد، قیمت دارو متفاومت خواهد بود. این مدل قیمتگذاری می‌تواند امتیازی برای قراردادهای بلند مدت برای داروهای ژنریک باشد.
قیمتگذاری بر اساس هزینه یا cost plus:
این نوع قیمتگذاری یک روش مبتنی بر هزینه است که در آن هزینه‌های تولید، تحقیق و توسعه، اداری،سود، نگهداری و تبلیغاتی جمع شده و در نهایت قیمت نهایی محصول محاسبه می‌شود.
قیمت گذاری مبتنی بر ارزش یا value-based pricing
قیمت گذاری مبتنی بر ارزش روشی است که کمک میکند تا داروها بسته به بهبودی که در پیامدهای سلامتی بیماران ایجاد میکنند، قیمتی مناسب داشته باشند. این مفهوم کمی پیچیدگیهای بیشتری نسبت به روشهای قبل دارد و نیازمند مطالعات وسیعتری برای تعیین ارزش و یا همان تاثیر دارو در بهبود پیامدهای سلامتی است. برای جلوگیری از پیچیدگیهای بیشتر بسیار مهم است که اثربخشی دارو برای اندیکاسیون درست و گروه بیماران درستی بررسی شود. مطالعات ارزیابی اقتصادی میتوانند به این روش قیمت گذاری کمک کنند.
از آنجایی که شرکت‌های سازنده در سطح جهان برای افزایش دسترسی بیماران به داروها، مدل‌های مختلفی برای قیمتگذاری را آزموده‌اند، شش مدل مهم قیمتگذاری بر اساس ریسک پدید آمده‌است:
قراردادهای مبتنی بر ریسک مالی یا financial risk-based :
قیمتگذاری مبتنی بر ریسک زمانی اتفاق می‌افتد که وام‌دهندگان به مصرف‌کنندگان مختلف نرخ‌های بهره یا شرایط وام متفاوتی را بر اساس ریسک تخمین زده‌شده که مصرف‌کنندگان در بازپرداخت وام‌های خود خواهند داشت، پیشنهاد میکنند. قراردادهای متمرکز بر ارائه پس‌اندازهای مالی میتوانند به کاهش خطرات خریدار مرتبط با درمان‌های پرهزینه کمک کنند، به‌ویژه زمانی که درمان‌های مشابه و رقیب در دسترس هستند. برای مثال، سازمان‌هایی که محصولاتی در بخش‌های رقابتی حوزه‌های درمانی گران قیمت مانند سرطان، قلب و عروق یا آرتریت روماتوئید دارند، ممکن است بتوانند با ارائه یک قرارداد مبتنی بر ریسک مالی، دسترسی به بازار و جذب محصول را بهبود بخشند.
قراردادهای مبتنی بر نتیجه سلامت یا health outcomes-based :
در قراردادهای مبتنی بر نتیجه سلامت، در صورتی که بیماران به درمان پاسخ ندهند، یا به نتیجه مورد نظر نرسند، بازپرداخت کامل یا جزئی را به خریداران ارائه داده خواهد شد. با استفاده از پرونده‌های الکترونیک و دستگاه‌های دیجیتال برای سنجش پاسخ بیمار، احتمال خطا در اعلام نتایج در این مدل بسیار کمتر خواهد شد.
قراردادهای رهنی یا mortage:
این مدل به خریداران اجازه می‌دهد تا هزینه یک درمان گران قیمت را در یک دوره زمانی تقسیم کنند. محصولاتی که با رقابت مستقیم روبرو نیستند، مانند داروهای جدید ایمونوتراپی و ژن‌درمانی، نامزدهای خوبی برای مدل رهنی هستند. مدل قرارداد رهنی، به علت تقسیم پرداخت بیمار، پذیرش بیمار برای قیمت‌های گران‌تر را بالا خواهد برد.
مدل قرارداد اشتراکی یا subscription :
این رویکرد ترتیبی را برای خرید دارو ارائه میکند که «تمام چیزی که می‌توانید درمان کنید» و به خریداران اجازه می‌دهد مبلغ مشخصی را برای دسترسی نامحدود به محصولات خاص برای مدت زمان معینی بپردازند که نخستین بار برای داروهای هپاتیتc در استرالیا استفاده‌شد. تولیدکنندگانی که مدل‌های اشتراکی را در نظر می‌گیرند باید مطمئن شوند که جمعیت بیمارانی که به آنها دسترسی دارند به وضوح تعریف شده باشد، زیرا جمعیت درمان ممکن است به طور غیرمنتظره‌ای در نوسان باشد.
قیمتگذاری بر اساس اندیکاسیون مصرف یا indication specific:
این مدل برای داروهاییست که برای درمان بیش از یک نوع بیماری استفاده می شوند و قیمت محصول بر اساس اندیکاسیون یا ناحیه درمانی که برای درمان آن تجویز می‌شود، تعیین می‌شود. داروها اغلب در درمان یک بیماری مؤثرتر از بقیه بیماری‌ها عمل میکنند. به این ترتیب، قیمت گذاری بر اساس اندیکاسیون برای یک دارو زمانی که در درمان یک بیماری بسیار مؤثر است، قیمت بیشتری خواهد داشت، اما برای اندیکاسیون‌هایی که دارو در آنها اثربخشی کمتری دارد، هزینه کمتری دارد. به عنوان مثال، آنتی‌بادی‌های مونوکلونال، اغلب برای بیماری‌های متفاوتی تأییدیه دریافت میکنند و با استفاده از این نوع قیمتگذاری، میتوانند مشمول حال بیماران بیشتری شوند.
قیمتگذاری بر اساس حجم یا volume-based:
در این مدل حجم بالای دارو به قیمت پایین تر و حجم پایین دارو به قیمت بالاتر فروخته خواهند شد. این گزینه در شرایطی مفید است که مقادیر زیادی از دارو مورد نیاز است (مانند واکسن بیماری کرونا). قیمت گذاری بر اساس حجم برای پرداخت کنندگان دولتی که به عنوان مثال واکسن رایگان برای شهروندان ارائه میکنند، کارایی دارد.
قیمتگذاری داروها در ایران:
در ایران از دو روش اصلی برای قیمتگذاری داروها استفاده می‌شود. روش اول که بیشتر رایج است، روش قیمتگذاری بر اساس قیمت تمام‌شده است. در این روش پس از محاسبه قیمت تمام‌شده بر اساس مواد اولیه وقیمت تولید، قیمت اولیه دارو محاسبه خواهد شد و پس از افزودن سود شرکت (مشخص شده در ضابطه قیمتگذاری داروها) بر اساس نوع ماده تولیدی(اعم از فرمولاسیون جامد، نیمه جامد، مایع و …) و تکنولوژی مورد استفاده در آن و همچنین افزودن سود توزیع‌کننده و داروخانه بر اساس همین ضابطه، قیمت نهایی اعلام می‌شود.
روش دوم که کمتر در ایران رایج است، روش قیمت گذاری بر اساس قیمت های جهانی است که داروهای تولید شده برای اولین بار به منظور حمایت از تولید به این صورت قیمت گذاری می‌شوند. در این روش نیز مانند روش قبلی، سود شرکت، داروخانه و توزیع‌کننده با استفاده از ضابطه قیمتگذاری داروها در سازمان غذا و داروی ایران محاسبه خواهد شد.
قابل ذکر است که سود موارد گفته شده برای داروهای تولیدی و وارداتی متفاوت بوده و در این ضابطه مشخص شده‌است.