پانیذ ملکی
دانشجوی بیوتکنولوژی و پژوهشگر شرکت پاسارفارما
نگاهی به واکسن های کرونا در ایران
بعد از وقفه چند هفته‌ای در روند واکسیناسیون کرونا در کشور، در هفته های اخیر واردات واکسن کرونا سرعت گرفته و عموم مردم با سرعت بیشتری واکسینه می‌شوند.
اما از هر کدام از واکسن های وارداتی و تولید داخلی چه میدانیم و این واکسن ها چه تاثیری بر گونه های جهش یافته ویروس دارند؟
سینوفارم
در مجموع تا کنون نزدیک به ۱۲ میلیون دوز واکسن از چین وارد شده و غالب ایرانی ها واکسن سینوفارم می‌زنند. این واکسن از نوع ویروس غیر فعال شده است که در آسیا، آفریقا، آمریکای جنوبی و اروپا استفاده میشود. از جمله عوارض شایع تزریق این واکسن تب موقت، احساس ضعف، سردرد، اسهال و قرمزی، سفتی، تورم و خارش محل تزریق است. در خصوص اثربخشی این واکسن بر گونه دلتا اطلاعات کمی موجود است هر چند گفته میشود ایمنی تقریبا مناسبی ایجاد میکند. تحقیقات جدید نشان می‌دهد که این واکسن مقدار آنتی بادی بسیار ناچیزی در بدن افراد مسن تولید میکند. فاصله بین دو دوز این واکسن ۲۸ روز است و در تحقیقاتی اعلام شده است که احتمالا برای ایجاد ایمنی مناسب نیاز به تزریق دوز سوم این نوع واکسن وجود دارد.
آسترازنکا
مجموع محموله های واکسن آسترازنکا نیز به بیش از ۵ میلیون دوز می‌رسد. این واکسن از نوع آدنو ویروس حامل ژن ویروس است و در آسیا، اروپا، آمریکای شمالی و جنوبی استفاده میشود. از جمله عوارض شایع تزریق این واکسن احساس کسالت عمومی، احساس خستگی، تب و لرز، سردرد، درد مفاصل و عضلات و قرمزی، تورم و خارش محل تزریق است. در موارد بسیار نادر ایجاد لخته های خون با کاهش تعداد پلاکت ها (۱ در ۱۰۰۰۰ نفر) مشاهده شده که با وجود این موارد ایمنی نسبتا خوبی در برابر گونه دلتا ایجاد میکند. فاصله بین دو دوز این واکسن ۱۲ هفته است و کمترین میزان اثر بخشی که در خصوص ایمنی این واکسن در برابر گونه های ویروس گزارش شده حدود ۶۵ درصد است.
اسپوتنیک
تا کنون ۱۰ محموله واکسن اسپوتینک روسی هم وارد کشور شده اما این ۱۰ محموله در مجموع حدود یک میلیون دوز واکسن بودهاند. اسپوتنیک V از نوع آدنو ویروس حامل ژن ویروس است که در آسیا، آفریقا، آمریکای جنوبی و بخش هایی از اروپا استفاده میشود. از جمله عوارض شایع تزریق این واکسن تب و لرز، درد های عضلانی، گلودرد، آبریزش بینی و درد و تورم و قرمزی محل تزریق است. فاصله بین دو دوز این واکسن که بر خلاف سایر واکسن ها متفاوت اند ۲۱ روز است. روس‌ها می‌گویند که این واکسن اثربخشی حدود ۹۲ درصدی در برابر گونه اولیه ویروس و ۹۰ درصدی در برابر گونه دلتای ویروس دارد.
بهارات
یک محموله ۱۲۵ هزار دوزی نیز واکسن بهارات از هند اردیبهشت ماه وارد کشور شد، قرار بود واکسن‌های بیشتری از هند خریداری شود اما به دلیل شیوع گسترده کرونا این کشور صادرات واکسن را ممنوع کرد و خرید بهارات به همان یک محموله خلاصه شد. این واکسن از نوع ویروس غیر فعال است که شامل دو دوز با فاصله ۲۸ روز است و گفته شده حدود ۶۲ درصد در برابر گونه دلتا موثر است.
برکت
تولید واکسن در داخل کشور نیز در هفته های اخیر آغاز شده است. از تعداد زیادی شرکت داخلی که کار بر روی واکسن را آغاز کرده‌اند دو واکسن برکت و پاستور مجوز استفاده فوری گرفته‌اند. برکت اعلام کرده که تولید صنعتی را آغاز کرده و تا کنون ۵/۱ میلیون دوز واکسن تحویل وزارت بهداشت کرده است. واکسن برکت نیز از نوع ویروس غیر فعال شده است و طبق نتایج اولیه منتشر شده از این واکسن تمام عوارض ثبت شده خفیف بودهاند به جز یک مورد افت فشار خون، یک مورد سردرد، یک مورد افت پلاکت و تعدادی ابتلا قبل از دریافت دوز دوم. در خصوص فاز های بالینی لازم به ذکر است که فاز ۱ نداشتن عوارض را بررسی می کند، فاز ۲ اثربخشی را در افراد محدود بررسی میکند و فاز ۳ نداشتن عوارض و اثربخشی را روی تعداد بیشتری مورد بررسی قرار می‌دهد. نتایج فاز سوم کار آزمایی بالینی برکت اواخر مرداد اعلام میشود و در نتیجه میزان اثربخشی آن هنوز معلوم نیست اما محقق‌هایی که روی این واکسن کار می‌کنند می‌گویند برکت روی انواع گونه‌ها موثر است.
سوبرانا
تولید واکسن پاستور که تولید مشترک انستیتو پاستور و کوبا است، هنوز صنعتی نشده و احتمالا تولید انبوه این واکسن پاییز انجام شود. با این حال این شرکت نیز اعلام کرده تا کنون ۱۲۰ هزار دوز واکسن تحویل وزارت بهداشت داده است. عوارض این واکسن در فاز حیوانی و فاز ۱ و۲ بالینی اکثرا محدود به درد، قرمزی، تورم و کبودی محل تزریق، تب، سردرد، خستگی و بدن درد طی ۴۸ ساعت الی یک هفته بعد بوده است. سوبرانا از نوع پروتئین نوترکیب است و تزریق آن به صورت دو دوز سوبرانا ۲ و یک دوز سوبرانا پلاس در روز های ۰، ۲۸ و ۵۶ است. فاز سوم کار آزمایی این واکسن در کوبا پایان یافته و گفته میشود بیش از ۶۰ درصد در دوز دوم موثر است. بنا به گفته مدیر پروژه کارآزمایی بالینی فاز ۳ این واکسن عوارض متعاقب دریافت واکسن‌های تأیید شده بسیار خفیف بوده و معمولاً منجر به بروز مشکل جدی یا بستری در بیمارستان نشده است و تعداد بسیار معدودی عوارض جدی به واکسن نسبت داده می‌شوند..
کووپارس
از جمله دیگر واکسن های ایرانی که در فاز های بالینی هستند کوو پارس، فخرا، نورا و اسپایکوژن است. واکسن کووپارس که از نوع پروتئین نوترکیب است به عنوان دومین واکسن کرونای ایرانی و به عنوان نخستین واکسن تزریقی – استنشاقی در جهان در حال ساخت است که دو دوز آن به فاصله ۲۱ روز به صورت تزریقی و دوز سوم آن در روز ۵۱ به صورت استنشاقی است. این واکسن فاز های ۱ و ۲ بالینی را طی کرده و فاز ۳ آن در ماه جاری انجام میشود.
فخرا
واکسن فخرا نیز از نوع ویروس غیر فعال است که تا کنون فاز ۱ و ۲ بالینی خود را طی کرده و هنوز فاز ۳ آن آغاز نشده است. اطلاعات دقیقی درباره عوارض تزریق این واکسن در دسترس نیست.
اسپایکوژن
اسپایکوژن از دسته واکسن های پروتئین نوترکیب است و با نام COVAX-19 در استرالیا معرفی شده است. پس از مشاهده نتایج اولیه مطالعه فاز ۱ همکاری شرکت سیناژن با این شرکت استرالیایی آغاز شده است. مطالعه بالینی از اوایل خرداد ماه آغاز شده و عموم مردم در حال حاضر میتوانند در فاز سوم مطالعات آن شرکت کنند.
نورا
واکسن ایرانی نورا از نوع پروتئین نوترکیب بوده و مرحله یک آزمایش بالینی آن با موفقیت در حال اتمام است. تمرکز این واکسن بر ایمن سازی نوجوانان ۱۲-۱۸ ساله است و به زودی پس از تائید وزارت بهداشت، مطالعات بر روی این گروه سنی آغاز خواهد شد.
References:
- https://www.thenationalnews.com/uae/health/sinopharm-vaccine-in-uae-how-effective-is-it-against-covid-19-and-are-there-side-effects-1.1175488
- https://theconversation.com/sinopharm-covid-vaccine-the-world-needs-to-keep-using-it-even-if-its-less-effective-than-pfizer-162207
- https://www.who.int/news-room/feature-stories/detail/the-sinopharm-covid-19-vaccine-what-you-need-to-know
- https://www.who.int/news-room/feature-stories/detail/the-oxford-astrazeneca-covid-19-vaccine-what-you-need-to-know
- Sharun, K., Singh, R., & Dhama, K. (2021). Oxford-AstraZeneca COVID-19 vaccine (AZD1222) is ideal for resource-constrained low- and middle-income countries. Annals of medicine and surgery (2012), 65, 102264.
- Baraniuk C. (2021). Covid-19: What do we know about Sputnik V and other Russian vaccines?. BMJ (Clinical research ed.), 372, n743.
- Logunov, D. Y., Dolzhikova, I. V., Shcheblyakov, D. V., Tukhvatulin, A. I., Zubkova, O. V., Dzharullaeva, A. S., Kovyrshina, A. V., Lubenets, N. L., Grousova, D. M., Erokhova, A. S., Botikov, A. G., Izhaeva, F. M., Popova, O., Ozharovskaya, T. A., Esmagambetov, I. B., Favorskaya, I. A., Zrelkin, D. I., Voronina, D. V., Shcherbinin, D. N., Semikhin, A. S., … Gam-COVID-Vac Vaccine Trial Group (2021). Safety and efficacy of an rAd26 and rAd5 vector-based heterologous prime-boost COVID-19 vaccine: an interim analysis of a randomised controlled phase 3 trial in Russia. Lancet (London, England), 397(10275), 671–681. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(21)00234-8
- https://www.nytimes.com/interactive/2021/health/bharat-biotech-covid-19-vaccine.html
- https://www.reuters.com/business/healthcare-pharmaceuticals/russias-sputnik-v-vaccine-less-effective-against-delta-variant-tass-2021-06-29/
- Mega E. R. (2021). Can Cuba beat COVID with its homegrown vaccines?. Nature, 10.1038/d41586-021-01126-4. Advance online publication. https://doi.org/10.1038/d41586-021-01126-4
- https://doi.org/10.1101/2021.06.10.447951
- https://fa.irct.ir/trial/54833
- https://www.imna.ir/news/502389/تایید-اثربخشی-۶۲-درصدی-واکسن-مشترک-ایران-و-کوبا
- https://covid.rvsri.ac.ir/portal/home/
- https://mediccreview.org/soberana-cuba-covid-19-vaccine-candidates/
- https://iums.ac.ir/content/117111/مطالعه-واکسن-غیر-فعال-شده-کووید–-۱۹-FAKHRAVAC-_YW_PAR_OPEN_MIVAC_YW_PAR_CLOSE_
- https://www.cinnagen.com/News.aspx?t=1&l=3&Id=598
- http://phana.ir/fa/doc/news/35334
- https://doi.org/10.1101/2021.06.10.447951
- https://www.isna.ir/news/1400042618647/از-آغاز-تا-اثربخشی-واکسن-کوو-ایران-برکت